Het succesverhaal van mobiele telefonie in Afrika leek jarenlang geen grenzen te kennen, maar langzaam maar zeker lijkt het succes ook een keerzijde te hebben door toenemende politieke controle en repressie. Om de huidige stand van zaken omtrent mobiele telefoons in Afrika te onderzoeken, organiseerde het Afrika Studie Centrum in Leiden vorige week de conferentie Mobile Africa Revisited
Mobiel bellen. Een goede vijftien jaar geleden was het ondenkbaar in Afrika, dat zelfs grotendeels verstoken is geweest van landlijnen. Sinds de introductie van de mobiele telefoon is de markt echter geëxplodeerd en vind je in elk uithoek van het continent iemand met een mobieltje op zak.
Zelfs in de meest onherbergzame gebieden is het tegenwoordig mogelijk om een telefoontje te plegen. Families die eerder niet in staat waren om in contact met elkaar te staan, kunnen elkaar nu op allerlei manieren bereiken. Na de jarenlange Angolese burgeroorlog werden begin deze eeuw families in het verscheurde land door middel van de gsm en snelle nummercirculatie spoedig met elkaar herenigd. Chinese smartphoneproducenten spelen handig in op het gebrek aan netwerkdekking door telefoons met twee simkaarthouders aan te bieden. En op het gemiddelde visitekaartje van een zakenman in Burkina Faso prijken zelfs drie mobiele telefoonnummers.
Repressie
Desondanks heeft de vrijheid van communicatie Afrika niet alleen maar goeds gebracht. Machtsmisbruik, controle en politieke repressie via mobiele telefoons spelen in toenemende mate een rol in Afrika. Hoogleraar Thomas Molony van de Universiteit van Edinburgh vertelde tijdens de conferentie over zijn ervaringen tijdens de Keniaanse verkiezingen van 2007, waarbij hij dagelijks bestookt werd met sms'jes van partijen die hem vertelden wat hij wel of absoluut niet moest stemmen.
Maar zelfs in minder penibele situaties borrelt er onvrede op over het gebruik van mobiele telefonie. In een toespraak van de Tsjadische historicus Djimet Seli kwam naar voren dat na de aanvankelijke euforie over mobiel telefoonverkeer, steeds vaker gemor klinkt onder de door hem onderzochte bevolking van de regio Guéra. 'De regering weet het nu als ik een scheet laat', was een van de treffende uitspraken die hij naar voren haalde. Seli: 'Er heerst een soort angst dat iedereen alles van elkaar te weten te kan komen en onder sommige mensen bestaat zelfs het idee dat de regering hierbij de touwtjes in handen heeft.'
Vloek of zegen?
Voor anderen wordt het toenemende mobiele verkeer juist als een zegen gezien in tijden van conflict. Zo stelt de Malinees Boukary Sangaré, die veel positieve effecten in het gebruik van mobieltjes waarneemt in de momenteel door rebellen bezette Douenza regio in Mali. 'De mobiele telefoon is hier het enige middel dat mensen kunnen gebruiken om met de buitenwereld in contact te staan. Zonder mobiel zouden mensen geen familie, pers of politici kunnen bereiken in omringende gebieden.' De mobiel als moderne morse code dus. 'Maar, de rebellen hebben evengoed profijt van het gsm-netwerk', benadrukt Sangaré. 'Door het gebruik van telefoons stellen zij elkaar makkelijker op de hoogte van ingenomen posities en kunnen ze bovendien in no-time hun tactiek aanpassen.'
Hoewel er stemmen opgaan dat in dergelijke gevallen het mobiele netwerk plat moet worden gelegd, benadeel je hier de burgers in het gebied zwaar mee. Door alles en iedereen af te snijden van de buitenwereld, zou de situatie zelfs stukken gevaarlijker kunnen worden.
Over een ding zijn de betrokkenen bij het debat 't hoe dan ook eens: er moet scherpere monitoring worden uitgevoerd, wil repressie en controle voorkomen worden. Maar hoe dit aangepakt moet worden, valt lastig te zeggen. 'Misschien is het een goed idee je eerst te richten op de betrokkenheid van de grote mobiele telefoniebedrijven en hun relatie met de machthebbers, in plaats van gebruikers en de invloed van mobiele telefoons op hun leven', stelt Free Press Unlimited-journalist Niels ten Oever. Waarna hij hier direct aan toevoegt dat de bedrijven en machtshebbers 'waarschijnlijk niet staan te springen om hun medewerking te verlenen.' Als het Afrika Studie Centrum over een aantal jaren opnieuw een conferentie over mobiele telefonie in Afrika wil organiseren, heeft het daarmee in elk geval een mooi onderzoek om zich op te richten.
(verzonden vanaf tablet)
