'Feed Indonesia, then feed the world'. Met deze slogan kopen Indonesische bedrijven massaal gronden op in de Indonesische provincie West Papua. De Papua's zelf profiteren er echter niet van en zien hun bossen – ook wel de 'de longen van Azië' genoemd – in rap tempo verdwijnen. Maar wie trekt zich het lot van de Papua's aan?
25 roepia's per vierkante meter krijgen de bewoners van het West Papuaanse dorp Kaliki voor hun land. Dat is minder dan 0,03 eurocent. Het contract met het bedrijf Medco Group hebben de bewoners nog niet gezien. Maar het schijnt dat de verkoop voor 'onbepaalde tijd' is: de kans dat ze hun land ooit nog terugkrijgen, is daarmee nihil.
Wie het in z'n hoofd krijgt om zich te verzetten, hoeft alleen maar een paar dorpen verder op te kijken. Een kritische vraag van een lokale bewoner over de landdeals werd beantwoord met drie kogels.
Zefnat Kuhubun komt uit Kaliki en is dominee. Tijdens een solidariteitsbijeenkomst, vorige week zaterdag in Amersfoort georganiseerd door de Papua Werkgroep, doet hij zijn verhaal. 'Mensen zeggen: "van de kerk kunnen we niet eten" en verkopen hun land voor weinig geld. De bedrijven beloven hen banen, maar er gebeurt vervolgens niets. Bedrijven zaaien interne verdeeldheid onder de families en stammen en zetten hen tegen elkaar op. De Papua's willen geen ruzie in hun dorp en gaan dan maar akkoord met de verkoop om de vrede te bewaren.'
De motoren die ze van de bedrijven hebben gekocht voor de 14.000 roepia's die het dorp verdiende met de verkoop zijn inmiddels al kapot. 'Ze hebben ons bedrogen', zegt Kuhubun.
MIFEE
Kaliki staat niet op zichzelf. In talloze dorpen in de Papua-provincie Merauke sluiten bedrijven oneerlijke deals met de Papua's, of ze laten de Papua's er zelfs helemaal buiten door de deals direct te sluiten met de Indonesische regering, die graag wil verdienen aan de gronden van Papua. Landroof in West Papua, rijk aan mineralen en olie, bestaat al langer, maar sinds de Indonesische regering het landbouwprogramma MIFEE heeft gestart, is de grootschalige landacquisitie in een stroomversnelling geraakt.
Het MIFEE project werd in 2010 geïnitieerd als antwoord op de voedselcrisis van 2008. Onder de slogan 'Feed Indonesia, then feed the world', wil de regering met het project ervoor zorgen dat Indonesië in haar eigen voedsel- en energievoorziening kan voorzien en het overschot verkoopt aan het buitenland. De gronden zijn bedoeld voor de productie van palmolie en suiker en het verbouwen van rijst. Ook hebben bedrijven het voorzien op Papua's vele bomen voor de productie van biomassa en houtsnippers voor papier. De meeste bedrijven zijn afkomstig uit Indonesië zelf, maar er zijn er ook enkele uit Zuid Korea, China en Singapore.
In totaal zal er zo'n 1,2 miljoen hectare ontgonnen worden. De ecologisch rijke bossen die West Papua bedekken, zullen voor de MIFEE doeleinden moeten worden gekapt. Dat betekent een forse klap voor deze 'longen van Azië', na de Amazone het grootste bos op aarde.
'God gaf ons een paradijs, zeggen we in Papua', vertelt Septer Manufandu, een activist eveneens in Amersfoort aanwezig. Maar de vraag is hoeveel er van dat paradijs overblijft.
Sago
Hoewel Indonesië het MIFEE project als ontwikkelingsprogramma beschouwt, profiteren de Papua's volgens mensenrechtenactivist Soei Liong Liem niet van de rijkdommen. Tijdens de solidariteitsdag in Amersfoort, stelt hij dat het de Indonesische regering vooral te doen is om te verdienen aan de binnenlandse rijkdommen, maar dat de economische ontwikkeling van de lokale bevolking daarbij geen prioriteit is.
Ook aan de slogan 'food security for Indonesia' hebben de Papua's weinig. 'De mensen van Papua eten geen rijst. Zij eten sago en zijn daar heel gelukkig mee' zegt Septer Manufandu. Sago groeit in de bossen en nu hun bomen worden gekapt, wordt het voor de lokale bevolking steeds lastiger om in hun eigen voedselvoorziening voorzien.
De getuigenissen over oneerlijke onteigening groeien met de dag. Bedrijven zijn verplicht de lokale bevolking te consulteren, maar volgens een veel aangehaald rapport van de onafhankelijke organisatie Awas MIFEE! is het track record tot nu toe 'a shocking catalogue of deceit, broken promises and coercion.' Beloofde compensatie is niet uitgekeerd en beloofde banen niet gerealiseerd, of slechts tegen zeer lage lonen. Wateren zijn vergiftigd en bos is gekapt. De lokale bevolking is in sommige dorpen al gedwongen te verhuizen, en in andere gebieden is hun bewegingsvrijheid beperkt. Nu de Papua's er langzamerhand achter komen wat voor drama er zich voltrekt, komen er meer en meer dorpen komen in opstand en vragen hun land terug, maar ze krijgen doorgaans nul op het rekest.
Act of Free Choice?
Zo is Papua onderdeel geworden van het huidige discourse over voedselzekerheid. De moeilijkheden waarin ze nu verkeren maken echter deel uit van een veel langere geschiedenis van onderdrukking. Een geschiedenis waarin ook Nederland een rol speelde. Als kolonisator beloofde Nederland in de jaren zestig om West Papua onafhankelijkheid te geven, zodra ze waren klaargestoomd om hun eigen bestuur te vormen. Toen voormalig kolonie Indonesië echter onafhankelijk werd, groeide ook de internationale druk dat Nederland gauw West Papua zou afstaan.
West Papua kwam onder interim-bestuur van Indonesië, en in 1969 werd de Act of Free Choice georganiseerd, waarin de Papua's mochten beslissen of ze zelfstandig verder wilden of bij Indonesië wilden horen. Dit referendum, gekenmerkt door intimidatie en fraude door de Indonesische regering, was allesbehalve 'Free' en de weinig verrassende uitslag was dan ook de Papua ingelijfd zou worden bij Indonesië. De Papua's die nog geloofden in de Nederlandse belofte dat het land in 1970 onafhankelijk zou worden, zagen hun droom in rook opgaan.
Sindsdien zijn de Papua's gemarginaliseerd in eigen land. Er zijn vele incidenten waarin Papua's die in opstand komen, worden gedood of gevangen gezet. Journalisten worden uit het land geweerd en ook maatschappelijke organisaties worden de toegang ontzegd, of zeer streng in de gaten gehouden.
Een van de oorzaken voor de marginalisatie van Papua's is de massale immigratie van Indonesiërs naar Papua, waarmee de regering economische ontwikkeling op gang hoop te helpen. Binnen het nieuwe MIFEE project zullen er volgens Septer naar schatting ruim 4 miljoen Indonesiërs worden verkast om in de nieuw bedrijven te gaan werken. 'Er zijn krap 1½ miljoen Papua's in het land. We zijn een minderheid geworden in eigen land.'
Volgens Soei Liong Liem wil de Indonesische regering pas praten over interne autonomie als de economische doelen zijn behaald – maar dan zullen de Papua's misschien nog maar 40 procent van de bevolking uitmaken.
Timmermans
Septer Manufundu vindt dat de internationale gemeenschap moet helpen het probleem op te lossen en ziet een duidelijke taak voor Nederland. Hij vindt dat de Nederlandse regering moet luisteren naar de Papua's en erop aan moet dringen dat Papua zich opent voor buitenlandse observers.
De Nederlandse politiek houdt echter de boot af. In voorzichtige bewoordingen heeft minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans aangegeven dat hij de kwestie zal bespreken 'met respect voor de Indonesiers.' Dat er sprake is van structurele onderdrukking of mensenrechtenschendingen ontkent hij echter.
Pro Papua is een lobby club die sinds 2000 lobbyt voor de belangen van de Papua's. Koen de Jager, bestuurslid van deze organisatie, twijfelt aan de inzet van Timmermans voor de Papua, ondanks Timmermans beloftes om prioriteit te geven aan mensenrechten. 'Als parlementariër heeft hij zich voor wat betreft Papua nooit ingezet. Bij een spoedoverleg in december 2011 gaf hij aan dat hij maar niet begreep waarom het in Papua zo uit de hand was gelopen na het 3e Papuacongres want "het was de afgelopen 5 jaar toch zo rustig geweest in Papua". Ook de PvdA krijgt al bijna 9 jaar een maandelijks rapport over gebeurtenissen in Papua dus hij had beter kunnen weten.'
Desalniettemin is er Volgens De Jager is er sinds 2000, toen Pro Papua werd opgericht, wel meer politieke aandacht gekomen voor de zaak. De Papua kwestie is nu onder de aandacht van met name de SGP, Christen Unie, SP en PVV en regelmatig worden er Kamervragen over gesteld.
Druk
Wat verwacht Pro Papua dat Timmermans zal doen? De Jager: 'Timmermans zal aan moeten kaarten dat dialoog en toegang voor journalisten wereldwijd behoren tot verworvenheden in een normale democratie. Het aankaarten zal zowel bi- als multilateraal (onder andere via de EU) moeten geschieden om 'druk op de ketel te houden.'
Maar of druk vanuit Nederland echt zal helpen, daar is Soei Liong Liem skeptisch over. Nederland, als oud koloniaal, hoeft niet op al te veel luisterende oren te rekenen van de Indonesiërs. Daar komt Indonesisch groeiende macht bij. 'De wereld is veranderd. Indonesië is een van de snelst groeiende economieën ter wereld. Ze hebben enorme zelfvertrouwen gekregen en zijn arrogant geworden. Denk je nu echt dat ze daar naar Rutte gaan luisteren? Nederland stelt in hun ogen niets voor.'
De Jager denkt echter dat Indonesië niet helemaal ongevoelig zal zijn. 'Het mag duidelijk zijn dat ook Indonesië zich niet happy voelt als zij negatief in de internationale schijnwerpers komen te staan, dus het aankaarten van problemen binnen de democratische Republik Indonesia heeft zeker zin.'
Aandacht
Behalve Pro Papua, die vooral een politieke missie heeft naar de Nederlandse regering toe, is de organisatie HAPIN actief in Papua op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Een van de manieren waarop HAPIN wil proberen om iets te doen aan de landroof, is het vastleggen van de lokale Adatrechten, waarmee Papua's onderling hun landbezit regelen. Bij gebrek aan officiële eigendomspapieren, hebben de Papua's op die manier in ieder geval iets dat aan kan tonen dat zij het land al van oudsher gebruiken, vertelt Sophie Schreurs van HAPIN. Ook is HAPIN van plan om met behulp van mensenrechtenactivisten de Papua's bewust te maken van hun rechten en de gevolgen van landroof.
Ook WNF en Kerkin Actie zijn actief in West Papua. Daarbij houdt de lijst van Nederlandse ontwikkelingsorganisaties op. Eerdere organisaties zijn met hun activiteiten gestopt, omdat hun werk bemoeilijkt werd door de Indonesische regering die een zeer restrictief beleid voert ten opzichte van ngo's in de provincie.
Het is tekenend voor een kwestie die, buiten een kleine groep diaspora en betrokkenen, die trouw ieder jaar naar de solidariteitsbijeenkomsten komen, vrij weinig aandacht genereert. Ook binnen het thema landroof, nu een hot topic (en waar vandaag een hoorzitting over is georganiseerd in de Tweede Kamer), is West Papua niet een gebied waar men in eerste instantie aan denkt, ondanks de status van 'de tweede long van de wereld' wegens de vele bossen. Volgens Sophie Schreurs verdient de situatie in Papua dan ook de volle aandacht binnen de huidige debatten over landroof, klimaat en mondiale publieke goederen.
Niet ongemerkt
Zefnat Kuhubun en Septer Manufandu hebben hun bezoek in ieder geval niet ongemerkt voorbij laten gaan. Afgelopen woensdag brachten ze een bezoek aan de Tweede Kamer, waar de PVV, CU, SGP, PvdA en VVD de delegatie ontving. Deze partijen hebben naar aanleiding van dit bezoek Kamervragen ingediend bij Timmermans, waarin ze hem vragen of hij op de hoogte is van de landroof in Papua en of hij bereid is aan te dringen op verbetering van de sociaal economische positie van de Papua's en hun eigendomsrechten vast te leggen. Over 14 dagen zal Timmermans naar Indonesië afreizen. 'Uit die rapportage zal moeten blijken of Papua hem na aan het hart ligt', aldus De Jager.
Foto: Septer Manufandu presenteert een powerpoint over de landsituatie in Papua. Links van hem zit Zefnat Kafundu. Door: Chris P. van der Klaauw
(verzonden vanaf tablet)
